ФЫД (ПОЭМА)
О, Фыд! Дæ цардвæндæгты карз мын
Нæ дæтты иунæг уысм æнцой.
Нæ зонын, исчи ма мæ размæ
Ыскодта кадæджы дæ кой?
Нæй, мадау, зарджытæ дæ кадыл,
Æрмæст хæдзары фарн, æгъдау...
Дæуыл ысхъæрзынтæ нæ бадынц, —
«Дæхæдæг иннæты рæвдау».
Æдзух дæ уæхсчытыл — дæ рифтаг,
Æдзух ифтыгъд уыди дæ бæх.
Дæ куыстаг тохы артæй ивтай,
Цыма дæм цард уыдис фыдæх...
Зæрдæлы уарзт, рæвдыд дзырд—мадæн,
Æниу йæ хæрзтæ не сты цъус!
Нывæндынц зарджытæ йæ кадæн
Мæлгъæвзаг поэттæ æнус.
Тыхджын дæр уымæн у сылгоймаг,
Кæй у æдых æмæ уæздан.
Æдзух нæ сагъæс у, нæ койаг,
Æмæ иæ быхсæм ууыл дам.
Фæлæ ды та? Хæстдзагъд мæсыгау,
Лæууыс — сæрд уа æви зымæг.
Æвзонг, идæдз усы цæссыгау,
Æдзух — ифтыгъд æмæ тызмæг...
Фылдæр дæумæ фæхæссынц табиц,
Дæ фæрцы иннæтæ — æвыд.
Æрлæууыд хосгæрдæн, фыццаг уис
Æрхаста фæтæны мæ фыд.
Уæззау æмæ тызмæг — дæ хæстæ,
Фыдуаг хæссы æнæ дæу цард.
Вæййы фыдыуæзæг дæ фæстæ
Куыддæр æнæбазыр, æнкъард.
Дæу иудадзыг дæр истой милмæ,
Цæмæн æрбайсæфа дæ фæд.
Æмæ... кæд дæ равдæлди цинмæ?
Æдзухæй райсомыл — дæ мæт.
Дыууæ мыггагæн рауад хъаугъа,
Кæрон уæд нал зыдга сæ загъд,
Æмæ йæ кæнон кодта хъама, —
Æрмæст мыггагæскъуыд, бындзагъд.
Уыднс сæ фæлварæн та фыдыл, —
Сылыстæгæй нæ истой маст.
Æмæ, сырдау, æдзух йæ фæдыл
Фыдбылыз алы къуымтæй каст.
Æрцыди ахæм хабар махыл, —
Куы кодтой Кодзыргæ бынсæфт.
Цыма гæды хаста, æрмахуыр,
Куыддæртæй иу саби æрмæст
Сæ чындз æй дзæкъулы фæхаста.
Æмæ нæ аскъуыди сæ таг,
Фæлæ ыстыр кадæн ныууагъта
Ныры Гæдиаты мыггаг...
Мах фестæм бирæтæй æнæ хай, —
Фыддуг сæ барвыста мæрдтæм,
Æндæра табу алчи махæй
Кæнид фылдæр ысгуыхт фырттæн!..
Дзынæзта уал азы Госæма,
Хуыцауæн хъардта уый йæ уд,
Цæмæй нæ иунæг фырт ыслæг уа,
Мулдартæй райстаид йæ туг...
Æмæ йын авдæнмæ дæр дардта
Иæ риуы ’хсыримæ йæ хъыг.
Уый туг йæ маствæдыл ныккалдта,
Ныр дæр Госæмайы цæссыг
Цыма нæ зæрдæйыл æмбæлы,
Иæ хъарæг — уадтымыгъты ниуд,
Æма» йæм сæрыхъуын ызмæлы,
Уый хъары дурмæ дæр æниу...
Гъе, афтæ иудадзыг—гуыбырæй,
Нæ зыдтай иунæг уысм æнцой.
Дæ цард—фыдæбæтты къуыбылой,
Нæ уыд йæ райхалын æнцон...
Мæгуырæн, дам, йæ род дæр гал уыд,
Иæ фырт æнахъомæй дæр — лæг,
Куысты, сæрбахъуыды æмбал уыд.
Фыдуаг уыдис нæ цард, дæрзæг...
Фæцыдтæ хорхæссæг быдырмæ,
Уæддæр æнæбары къæбæр...
Лæбурдта сабийы быдыргъмæ
Æгъатыр уадтымыгъ — хъæбæр.
Æмæ æвæд хæхты — æргъомæй,
Хæссæггаг хоры мур æрмæст...
Иæ ныхас нал хъуысти йæ комæй,
Фæллад, æдых саби ныргъæвст.
Æххуысмæ сидæг хъæр нæ хъуысти,
Уыдтой сæ развæндаг зынæй.
Сæ тæригъæдæй зæхх нынкъуысти,
Æмæ сæ аныхъхъуырдта зæй...
Гъе, афтæ, уæтæры бæласау,
Æдзух — цæфтæ æмæ къуыхтæ;
Æдзух дæлбар, дæ хæдзар хастау,
Фыддуджы азарæй сыгътæ.
Æнусты афтæмæй йæ бартæ
Иæ кæсдæртæм лæвæрдга фыд.
Нæ уыд нымæггæнæн сæ артæн,
Зæронд ус дæр лæппумæ—нымд...
Фæцис-иу уæзæг дæр æдзæрæг,
Нæлгоймаг нал ие, уый зыдтой,
Уæддæр йæ ныфс уыди хæдзарæн,
Æрмæст æм уый номæй дзырдтой...
Кæнæ та авдæны сывæллон,
Æрмæст нæлгоймаджы фæд, гакк...
Нырма — æнæмбаргæ, æвæлмон,
Фæлæ хæдзары сæр, мыггаг!.
Æмæ йæм кастысгы æнхъæлмæ,
Æмæ йын кодта уæзæг цыт.
Зæронд ус дæр дзы кодта ’фсæрмы,
Иæ цурты хъавгæ-мбæхсгæ цыд.
Уыдис, æз цал хатты быцæуы
Æййæфтон над. Дæ фыд—дæ хур:
«Фæлæу, нырма баба æрцæуа!»
Фæлæ лæг дæ, дæхæдæг дзур...
Лæину, дам, ахæмтæй фæлтæры,
Æмæ-иу фендæри йæ хуыз:
— Цæуын куы бахъæуа ыстæры,
Уæд та кæмæй домис æххуыс?!.
Æмæ нæ уыд кæуæн йæ цуры,
Лæджы бындзæфхад дæ уæддæр.
Иæ карз цæстæнгасæй дын дзуры:
«Дæуыл дæр къухтæ ис, ды дæр...»
Цыдыстæм цадæггай нæ барты,
Лæг дæ, æмæ лæгыл та — хæс.
Уæд та... Цынæ æрцæуы царды,
Æмæ йын банкъарай йæ уæз...
Ис таурæгъ, ахæм таурæгъ хæхты:
Фыдæлтæ амадтой мæсыг,
Фæлæ уыдис сæ фыдбон уæгъды,
Цæссыгкалгæ, æвзæрсгой хъыг.
Сæумæйæ саудалынгтæм —тохы,
Сæ чъиухид къæхты бынтæй калд.
Æмæ-иу сыстад мæсыг хохыл,
Фæлæ та райсом зæххыл — калд.
Уæд хъæуы хисдæртæ æмзондæй
Æгъатыр рахастой фæндон:
«Хуыцау ныл рахæгыд бæрзондæй
Æмæ нæ бакæндзæн гæндон.
Æрмæст, нæ уд фæуæд йæ нывонд,
Цы йын ыскæндзыстæм аккаг?
Фæлтау... ыскæнæм ын лæгнывонд,
Кæд ма нæ баззаид мыггаг!..»
Æмæ ыслæууыдис бырæнхъил,
Уæхстау йæ цыргъ фатæг нырраст.
Цы зыдтой сабитæ — æнæхин,
Ыскодтой «лæвармæ» сæ каст.
Уыдысты иууылдæр «æздæныл»,
Фыдхин са’ хъуыдыйы нæ уыд.
Хуыздæртæй равзарын хуыздæры
Хуыцауæн уднывондæн хъуыд.
Хъысмæт мæгуыоы исы милмæ,
Уæтæры бæласау — æргом:
Æриста сидзæр лæнпу хъилæй
Иæхицæн адзалы тæрхон...
Ныр хъуамæ удæгасæй сисы
Æрцæуа дурты ’хсæн ныгæд.
Цыма æгомыг хох нырризы,
Æви йæ зæрдæ тоны кæд?
Лæууынц тызмæг зæрæдтæ тигъыл,
Сæ разы саби дæр, сæркъул.
Бæргæ ма йе ’дых цæнгтæ тилы,
Фæлæ йæ аныхъуырдта къул...
Зæгъынц, ыстыр æнтысты кадæн
Сæумæ ныннæрыди гæрах.
Æмæ, дам, федтой райсом адæм —
Лæууы æнæцудгæ гæнах...
Ыстыдта суадон дæр йæ цуры,
Рæсуг, цæстысыгау — фæрсыгъд.
Лæджы уд бацыди къæйдуры
Æмæ дзы рахъардта цæссыг...
О ды, нæлгоймаджы фыдæбон,
Куыннæ йæ кæныс иу уысм рох!
Цыма йæ хъару у æгæрон,—
Æдзух фыдгуыст æмæ фыдтох.
йæ цард æвæлмонæй тыхсты бон
Нæ уыд сылгоймагæн æмиу.
Фæлæ йæ иыфс дæр, йе скаст — иу:
Æрмæст нæлгоймаджы ныфсы ном!
Гъе, афтæ иудадзыг — фыррысты,
Фæлæ хуыздæр дугмæ — дæ каст.
Æлдар уыдаид, гъе, пъырыстыф, —
Æдзух дæуæй истой сæ маст...
Æмæ мæ фыд æви уæ фыдтæ —
Йæ цард кæмæнфæнды ысбар:
Æрмæст — зынгæ æмæ фыдфынтæ,
Æрмæст — фыдгуыст æмæ æбар.
Хъæдгуысты — къабузæг, цыхъори,
Быдыры — алхуызон цъæххал...
Ысты йæ цардбонтæ истори
Æмткæй фыды цардæн зæххыл.
Ды истай донбынæй цæххытæ,
Ды раскъач|)тай хуыцæуттæй зынг.
Дунейыл агуырдтай зæххытæ,
Æмæ дзы равзæрстай нæ уынг...
Æнусты карз цæвæнты сæрыд,
Æвза>рста ног хъизæмар, рис.
Уæдмæ дзыллæты маст ныннæрыд,
Ыссис æппæт дуне фæдис.
Хъазуат тохмæ æрсидти Ленин,
Дзыллæты стыр денджыз тæлфыд.
Паддзах ныффæрск æмæ ныхъхъени,
Ды йæ нæ ныууагътай æвыд. .
Æртыхст æфхæрдты маст йæ сæрыл,
Ныззылд йæ тугамæхст бындур.
Æмæ фæлмæмбæрзт арвы царыл
Ыстылд Октябры зынг хур.
Нир дыл дæ уæззау низ æртæфсти,
Фæлæ иæй сагъæстæн рæстæг.
Ирыстоныл цъæх арт ирвæзти,
Цы ма? — æвзалы мæ фæздæг...
Æмæ та ахызтæ фæсхохмæ,
Цæмæй æрбæстон кæнай дуг.
Ыстæй Бургъустаны фыдтохтæ,
Ныккалдтай ноджы дæр уым туг.
Фæлæ фыддуг нæ хæссы бирæ,
Æнусбонтæм æрбаци сар.
Ысдардтай ды йæ сæрмæ Ирæн
Тырыса — ног царды нысан
Æмæ фыццаг дæ гутон сыхы
Æнусон ауæдзы ныссагъд.
Пырма «мæн у» уыдис йæ тыхы,
Æмæ та —хыл, æмæ та — загъд...
Нæуæгæй карды цæф — дæ уæхскыл,
Нæуæгæй фæсфæдæй — гæрах.
Бæргæ дæ систаиккой уæхстыл,
Фæлæ æндон уыдтæ, гæнах!
Ыстæй — фыццаг колхозон хъæуы,
Æрмæст дыууæ галы, дзывыр...
Кулак йæ мид-зæрды æнхъæлы,
Цыма дæ рæстæг у иыоыр.
Фæлæ, æрсдонау, хъæу дæр феккуырст,
Фæстейæ нал аззади цъиу.
Æмæ нæ колхоз «Ног цард» фесгуыхг, —
Хæххон фыццаг колхозтæй иу.
Мæ фыд — фыццаг сæрдар нæ сыхы,—
Куыд баци уыйбæрц та йæ бон!
Уыдис кæддæриддæр йæ тыхы
Рæстагон ног царды закъон...
Ыстæй — фыццаг ыскъола комы,
Кæнæ нæ къанцылар, нæ гон;
Æмæ нæ чысыл ГЭС нæ доныл,
Æмæ нæ колхозы дыргъдон!..
Уый трактор райста уæд нæ хъæуæн, —
Æнæхъæн комбæсты — фыццаг!
Уыдис нæ фезмæлæн зындзæуæн,
Уый хъæуæн айгæрста фæндаг...
Æмæ — Æппæтцæдисон равдыст,
Мæскуы, фыццаг хорзæх дæр уæд...
Фæлæ... Куыддæр... Æмæ нæ бантыст
Кæронмæ акæнын йæ фæнд...
Æриста барæджы йæ саргъæй
Мылазон æртын æвдæм аз.
Зæгъынц, хæлæг æвзаджы маргæй
Уый басыгъд, бафхæрдтой йæ карз...
Фæлæ нæ уыд уæддæр æрхæндæг,
Быхста йæ хъыгтæ дæр, йæ цин.
Сыбырмæ, дард ранмæ —йæ фæндаг,
Фæлæ, о диссæгтæ — Берлин!
Æмæ нæ цард — дывæр маст, сарæй:
Кæдæм æй ахаста йæ къах?
Фæлæ æфсæддон къамисарæй
йæ хорзæхтæ куы райстам мах,
Лæмбынæг бамбæрстам уæд алцы:
Куы ныннæрыд цыфыддæр хæст,
Фæлтæрд хæстон фæцыди балцы,
Æниу ыл чи ’ууæндыд æххæст!..
Бырста йæ риуæмбæрц, хæцыди,
Нæ зыдта гас, уыд фурд йæ тых.
Иæ туджы цал хатты мæцыди!
Зындоны пиллон арты сыгъд.
Фæлæ ирвæзт, хъæцыд йæ ристыл,
Иæ хъуыды никуы уыд ызмæст...
Фæстæмæ алæууыд кæд искуы, —
Уæззау цæфæй, хæсгæйæ рмæст.
Æмæ та ногæй тохмæ, размæ,
Кæд-иу нæма банцад йæ рыст,
Уæддæр уæззаудæр хæсты карзмæ
Уыдис нæртон гуырдæн йæ бырст.
Цæмæй дын, Райгуырæн Фыдызæхх,
Зæгъын ысуыдаид йæ бон:
Кæй никуы ссардта уый дæ фыдæх,
йæ цард дæуæн кæй уыд нывонд!
Цæфтæ, къуыхгæ, фæлæ нæ цинмæ
Иæ цардæй бафтыдта уый цин
Зынгарыд цинелы Берлинмæ
Фæдисæй фидиуæг фæци...
Рейхстаг... Тырыса йыл æрсагъта, —
Æрцыд йæ тухæнгæн кæрон,
Æмæ æнусбонгæм ныууагъта
Иæ къулыл иунæг дзырд «Ирон»!
Æмæ фыды уæзæгыл сæмбæлд,
Æниу йæ уæхскыл нал уыд цонг.
Фæлæ улæфынмæ кæй æвдæлд!
Сылгоймæгтæн нæ уыд æнцон...
Нæуæг та колхозæн йæ рохтæ
Иæхимæ райста уæд мæ фыд.
Фæллойы быдыры зын тохтæ...
Æмæ та царды цин тæлфыд.
Æмæ та слæууыд хъæу йæ къахыл,
Æмæ та аивта йæ хуыз.
Ныззылдтой колхозонтæ уагыл
Аие уæладзгуыты рæхыс...
Иæ зæгъын иу дзырдæй æнцон у,
Фыдæбон та дзы бирæ хъуыд.
Гуырцæй лæгæн кæд уыд æхсон уд! —
Ныр цардуæз банкъардта мæ фыд.
Цыма ысфæлахс ысты тыхтæ, —
Улæфты ацыди фæрнæй.
Фæлæ уæддæр йæ бæрны, — дыргътæ,
Куыстæй ыстырдæр цин ын нæй.
Æмæ... Куы йæ лыг кæнай кардæй,
Нæ зоны рисы бын хъæрзын.
Нæ уарзы хъаст кæнын йæ цардæй,
Нæ уарзы рымысын йæ зын...
Фæлæ — зындгонд йæ фæндаг махæн,
Иæ хъуыддæгтæн хуыздæр цырт — дуг,
Зæххыл фæдис нæма уыд ахæм, —
Цыран нæ ныккалдта йæ туг.
Куысгы — нæ ныфс, фынгыл — нæ хуындзау,
Фыдгулмæ— карз, хæлармæ—хъарм.
Мæнæн зæххыл фыд у мæ хуыцау,
Мæ тырыса— йæ ном, йæ фарн.
Æмæ ма уый зæгъын æргомæй, —
Уæддæр лæджы хъысмæг — мæ кой, —
Зæххы къори кæны æргъомау
Лæджы дыууæ уæхскыл æнцой!..
Переделкино, 1972
Автор: КОЗАЕВ Исидор
Другие стихи автора
- "ЦАРДАМОНД (ПОЭМА)"
- "ФÆЛÆ ТА НОГÆЙ..."
- "АЗЫ АФОНТЫ ГАДЖИДАУ"
- "УЫЙ ТАЙДЗÆН, ’РУАЙДЗÆН..."
- "ЦÆСТЫСЫГ ДÆР У ТАУИНАГ..."
- "ЦЫМА ÆРÆНЦАД ЗÆХХЫЛ АРВ..."
- "ÆРДЗ — МÆ САГЪÆСДОН"
- "ХÆХХОН ИЗÆР"
- "АФОНМÆ ТА ХЪÆУЫ...."
- "ÆРНЫГУЫЛД ХУР, ФАСТАРХУЫЗ БÆСТÆ..."
- "ÆНМÆСТ КÆМ ÆРБАДОН..."
- "УÆЛАХИЗДЗАУТÆН"
- "ХЪУГДУЦÆГ ЧЫЗДЖЫ ЗАРÆГ"
- "ФЕСКЪУЫДИ ГУТОНЫ ЗАРÆГ"
- "ДЫУУÆ КЪУХЫ"
- "ХОЙРАГ"
- "ÆЗ ХÆРЫН КÆРДЗЫН"
- "ХУЫМГÆНÆГ"
- "ФÆЗЗÆДЖЫ ХУРТУАН"
- "ФЫЦЦАГ ХАТТ СЫЛ ÆРТÆФСТЫСТЫ СÆ ЗЫНТÆ"
- "УАЛДЗÆГ ÆМÆ РАЙСОМ"
- "АВÆР-ИУ МЫН МИДБЫЛХУДТ"
- "XОСТÆ"
- "ГУТОНДАР БАСГУЫХÆД ИРÆН"
- "XАЛОН"
- "ХÆДЗАРЫ САБИ ЫСКУЫДТА..."
- "СЫЛГОЙМАГÆН"
- "УАРЗЫН ИУНÆГ ЗЫН"
- "ГУЫРДЗИАГ ХÆЛАРМÆ"
- "ГУЫДЫРТÆ БАКÆНÆМ"
- "ЦЫРТ"
- "ФÆНДАГ"
- "ТÆХУДЫ"
- "ХУДУТ, МÆ ЦÆСТЫТÆ"
- "АРДÆН АГУРЫН ЙÆ ДÆГЪÆЛ..."
- "ÆГАСÆЙ ДÆР ЗÆРДÆ СТÆМ МАХ"
- "НЫККÆС МÆМ, ХУР, НЫККÆС..."
- "АБОН МЫЛ АВД ÆМÆ ДЫУУИССÆДЗЫ СÆХХÆСТ..."
- "МÆН СÆРЫДТА ЦАРД"
- "БОНТÆ УАЙЫНЦ"
- "МАХ ФÆЦАРДЫСТÆМ ФЫЛДÆР"
- "АЗТЫ ХАЛÆЙ ÆЗ ÆРГЪОМ НÆ БÆТТЫН..."
- "БАЛЦЫ ФÆНДАГЫЛ"
- "ЦАРДЫ СÆРВÆЛТАУ"
- "УАЛДЗÆДЖЫ ФИДИУÆГ — ДИДИНÆГ — БУР..."
- "УАЛДЗÆГ БАХУДТИ КЪУЫБЫРТÆЙ"